Μια ελπιδοφόρα εποχή διέρχεται η ογκολογία τα τελευταία πέντε χρόνια, με την εντυπωσιακή πρόοδο στον τομέα της ανοσοθεραπείας και την ανάδειξή της ως βασικής θεραπείας στη μάχη κατά του καρκίνου. Πρέπει να επισημανθεί ότι η ανοσοθεραπεία του καρκίνου αναδείχθηκε το 2013 ως η πλέον διακεκριμένη πρόοδος της επιστήμης από το έγκριτο περιοδικό «Science».
Ο Ηλίας Αθανασιάδης, ογκολόγος-παθολόγος, διευθυντής της Ογκολογικής Κλινικής «ΜΗΤΕΡΑ», μιλά για τους νέους ορίζοντες που ανοίγουν οι ευοίωνες επιστημονικές εξελίξεις: «Η ανοσοθεραπεία έχει εξελιχθεί σε καθιερωμένη θεραπεία σε πολλούς καρκίνους, έχει αποδειχθεί αποτελεσματικότερη της χημειοθεραπείας σε πολλές ενδείξεις και ήδη έχει προσφέρει ζωή σε πολλούς ασθενείς που είχαν εξαντλήσει τις δυνατότητες ελέγχου της νόσου. Για πολλούς από αυτούς τους ασθενείς η επιβίωση με έλεγχο της νόσου φαίνεται να διαρκεί πολλά χρόνια. Ήδη αναζητείται μεγιστοποίηση της δράσης με εφαρμογή σε πρώιμα στάδια της νόσου, προτού εμφανιστούν απομακρυσμένες μεταστάσεις. Οι προσπάθειές μας πλέον απευθύνονται στο να επεκτείνουμε τη δράση της ανοσοθεραπείας ακόμη και σε όγκους που αρχικά η ανοσοθεραπεία απέτυχε, χρησιμοποιώντας συνδυασμούς της ανοσοθεραπείας με άλλες θεραπείες.
Ο βασικός μηχανισμός δράσης της ανοσοθεραπείας είναι να κινητοποιήσει τους μηχανισμούς ανοσοεπιτήρησης, ώστε να αναγνωρίσουν τον καρκινικό ιστό σαν ξένο σώμα και να επιτεθούν σε αυτόν με στόχο την απόρριψή του. Η ανοσολογική απάντηση όταν κινητοποιηθεί είναι αποτελεσματική, διηθεί τον όγκο με λεμφοκύτταρα που κινητοποιούν μηχανισμούς καταστροφής του καρκινικού κυττάρου, όπου και να βρίσκεται. Η απάντηση αυτή διατηρείται σαν μνήμη και σε κάποιες περιπτώσεις διατηρείται επωφελώς για τον ασθενή και παραβιάζει την πορεία της νόσου μετατρέποντάς την σε ένα χρόνιο νόσημα, δημιουργώντας και ελπίδες για ίαση.
Οι αρχικές προσπάθειες για ανοσοθεραπεία κατευθύνθηκαν αρχικά στα εμβόλια, που απέτυχαν να δώσουν κλινικό αποτέλεσμα. Πρωτοποριακές μελέτες στο NCI προσπάθησαν να αξιοποιήσουν τα λεμφοκύτταρα που διηθούν τον όγκο (Tumor Infiltrating Lymphocytes, TILs), τα οποία επαναχορηγούντο μετά από επεξεργασία στο εργαστήριο και πολλαπλασιασμό τους. Η πρώτη εμπειρία δεν έφερε κλινικό αποτέλεσμα, αλλά άνοιξε τον δρόμο για την τεχνολογία του τροποποιημένου υποδοχέα που κατευθύνει πλέον το ενεργοποιημένο λεμφοκύτταρο στον επιθυμητό στόχο.
Τα CAR-T cells, όπως είναι γνωστά, έχουν ήδη αποδώσει θεαματικά αποτελέσματα στις αιματολογικές κακοήθειες και έχουν χαρακτηριστεί ως η σημαντικότερη εξέλιξη της χρονιάς από το ASCO, δημιουργώντας ελπίδα για ευρύτερη εφαρμογή σε άλλες ενδείξεις.
Η ουσιαστικότερη μέχρι σήμερα εξέλιξη στη θεραπεία του καρκίνου κατεγράφη με τους αναστολείς PD1/PDL1, οι οποίοι παρεμβαίνουν στους μηχανισμούς που έχει δημιουργήσει το σώμα για να συγκρατήσει την ανοσολογική απάντηση. Η αποδέσμευση αυτού του πανίσχυρου μηχανισμού έχει τη δυνατότητα να καταλύσει τον καρκινικό ιστό και τα αποτελέσματα σειράς κλινικών μελετών έχουν οδηγήσει την ανοσοθεραπεία να θεωρείται θεμέλιο της θεραπείας του καρκίνου.
Είναι κεκτημένο πλέον ότι η ανοσοθεραπεία είναι σημαντικό κομμάτι της συστηματικής θεραπείας σε όσους ασθενείς δεν ανιχνεύονται μεταλλάξεις ή πρωτεΐνες που θα έθεταν ένδειξη στοχευμένης θεραπείας. Η ανοσοθεραπεία χορηγείται μέχρι τώρα στην πρώτη ή τη δεύτερη γραμμή θεραπείας, έχοντας προβάδισμα έναντι της χημειοθεραπείας σε ασθενείς που εκφράζουν την πρωτεΐνη PDL-1 σε ποσοστό άνω του 50%.
Το πρόσφατο Συνέδριο του AACR ήταν συγκλονιστικό, με σημαντικές εξελίξεις σχετικά με την ανοσοθεραπεία στον καρκίνο του πνεύμονα. Κάποιες από αυτές προκαλούν άμεσες αλλαγές στην καθημερινή πρακτική, ενώ άλλες διαμορφώνουν νέες προοπτικές για τη θεραπεία της τοπικής νόσου με στόχο την ίαση.
Συνολικά τέσσερις μελέτες ανοσοθεραπείας παρουσιάστηκαν σε αυτό το Συνέδριο, με ταυτόχρονη δημοσίευση στο έγκριτο “New England Journal of Medicine”. Η μελέτη KEYNOTE-0189 παρουσιάζει δυναμική διαφορά επιβίωσης υπέρ της χημειοθεραπείας σε ασθενείς που λαμβάνουν πρώτης γραμμής χημειοθεραπεία για μεταστατική νόσο, σε σύγκριση με χημειοθεραπεία. Τα αποτελέσματα αυτά θέτουν τον συνδυασμό ανοσοθεραπείας με Pembrolizumab και χημειοθεραπείας ως πρώτη επιλογή για όλους τους ασθενείς που δεν φέρονται υποψήφιοι για στοχευμένη θεραπεία.
Είναι εντυπωσιακό ότι η χημειοθεραπεία μόνη φαίνεται πλέον να μην αποτελεί αποδεκτή επιλογή για την πρώτη γραμμή θεραπείας, αφού η ανοσοθεραπεία προσφέρει -σε συνδυασμό με χημειοθεραπεία- αποτελεσματικότερο έλεγχο της νόσου για όλες τις ομάδες ασθενών.
Νέες προοπτικές δημιουργεί μικρή πρωτοποριακή μελέτη προερχόμενη από το John Hopkins και το Memorial Sloan Kettering. Χορηγήθηκαν, ως “παράθυρο ευκαιρίας”, σε 21 χειρουργήσιμους ασθενείς με μη μικροκυτταρικό καρκίνωμα πνεύμονα μόλις δύο δόσεις ανοσοθεραπείας με Nivolumab αμέσως προ του προγραμματισμένου χειρουργείου. Κατεγράφη σημαντική ανταπόκριση σε 45% των ασθενών με εντυπωσιακές εικόνες υποχώρησης του πρωτοπαθούς όγκου στο χειρουργικό υλικό. Τα εντυπωσιακά αποτελέσματα δεν τροποποιούν ακόμη την καθημερινή κλινική πρακτική, κατευθύνουν όμως σε ένα νέο μοντέλο, με ενσωμάτωση της ανοσοθεραπείας στη συνδυασμένη θεραπεία τοπικών όγκων με στόχο την ίαση. Ήδη για τους ασθενείς με στάδιο ΙΙΙ η ενδεδειγμένη θεραπεία είναι συνδυασμένη χημειοακτινοθεραπεία, ακολουθούμενη από τον ανοσοθεραπευτικό παράγοντα Durvalumab.
Αναμένονται νεότερα αποτελέσματα στο Συνέδριο του ASCO σε λίγες εβδομάδες και είναι προφανές ότι η θεραπεία του καρκίνου του πνεύμονα δεν θα είναι σε τίποτα παρόμοια με το πρόσφατο παρελθόν, δημιουργώντας μεγάλες ελπίδες για τους ασθενείς και τις οικογένειές τους».
Πηγή: Συνέντευξη του Ογκολόγου-Παθολόγου Ηλία Αθανασιάδη στη δημοσιογράφο Αιμιλία Σταθάκου για το Ένθετο Realhealth της Realnews – Κυριακή 6 Μαΐου 2018